Doelgroepgerichte participatie is van vitaal belang bij stadsontwikkeling, omdat het zorgt voor een proces waarbij de specifieke behoeften en perspectieven van verschillende doelgroepen worden gehoord en meegenomen. Door participatieprocessen af te stemmen op diverse gemeenschappen, kunnen stadsplanners en beleidsmakers ervoor zorgen dat de uiteindelijke ontwerpen en beslissingen echt representatief zijn voor de gehele bevolking. Dit resulteert in steden die niet alleen functioneel zijn, maar ook voldoen aan de diverse behoeften en verwachtingen van hun inwoners. Onze samenleving is divers, waarom zou het participatietraject dat niet zijn?
De reden voor deze blog en het voorbeeld dat wij willen gebruiken is het artikel uit De Morgen van 9 maart 2024: Hoe het straatbeeld nog altijd van de man is.
Het artikel beschrijft het probleem: Meisjes worden vaak naar de zijlijn geduwd in openbare ruimtes, vooral op plekken die traditioneel als 'jongensplekken' worden beschouwd, zoals voetbalpleintjes.
De voorzieningen voor tieners in parken en openbare ruimtes worden meestal beschouwd in termen van een relatief beperkt scala aan faciliteiten - skateparken, sportvelden en een BMX parcours. Deze worden allemaal vaak gedomineerd door één bepaald type jongens, meisjes en jongeren met andere interesses, blijven achter zonder een plek om naartoe te gaan.
Hoe kunnen we er dan voor zorgen dat er tijdens het ontwerpproces ruimte is voor meerstemmigheid? Door doelgroepgerichte participatie.
Doelgroepgerichte participatie
Het lijkt misschien eenvoudig om "de jeugd" te betrekken bij het ontwerpen van openbare ruimtes, maar binnen participatietrajecten zien we dat deze brede categorisatie een belangrijk aspect over het hoofd ziet: de gender dynamiek.
Wat opvallend is, is dat vrijwel alle faciliteiten die worden aangeboden voor tieners gericht zijn op sportactiviteiten in plaats van recreatief spel. Dit vormt op zichzelf een probleem, aangezien onderzoek aantoont dat georganiseerde sportactiviteiten in parken vier keer populairder zijn onder jongens dan onder meisjes, met een percentage van 29% tegenover 7%. Maar het tekort aan gelegenheden voor recreatief spel op zichzelf is ook een zorgwekkend probleem. Spel is essentieel voor de ontwikkeling van alle tieners, en wanneer hen wordt gevraagd wat ze graag zouden zien in parken, staat "speel- en avontuurlijke apparatuur voor mensen van mijn leeftijd" vaak hoog op de lijst, bij alle tieners.
Een deel van het probleem is dat het spel van tieners voor volwassenen soms nutteloos lijkt. Naarmate kinderen ouder worden, wordt buitenactiviteit minder luidruchtig en fysiek, en draait het meer om rondhangen met anderen, mensen inschatten, flirten, praten, duwen, trekken en plagen. Ook muziek speelt een belangrijke rol in het leven van onze jeugd. Deze jongeren krijgen vaak kritiek op dit soort rondhangen, maar het is essentieel voor hun ontwikkeling.
En net die nood komt te weinig naar voren tijdens het ontwerpen van openbare ruimtes voor onze tieners. Binnen participatietrajecten zien we te weinig inspanningen om een diversiteit aan stemmen te betrekken. De manier van participatie is niet afgestemd op de diverse doelgroepen die allemaal onder de noemer 'tieners' vallen. Er wordt te weinig moeite gedaan om hen actief te betrekken en aan tafel te krijgen, waardoor hun stem tijdens de uitwerking verloren gaat. Dit resulteert in een eenzijdig perspectief en een gemiste kans om de volledige realiteit van de samenleving te integreren in het vormgeven van ruimtes waar we allemaal gebruik van maken.
Wanneer we naar projecten kijken die zich specifiek hebben toegelegd op het betrekken van meisjes, ontdekken we echter buitengewoon waardevolle inzichten.
Voor de meisjes is het belangrijk dat er speeltoestellen of faciliteiten zijn die speciaal voor hen zijn ontworpen. Ze voelen zich vaak niet aangetrokken tot de typische sportvelden of skateparken, maar tegelijkertijd vinden ze dat ze te oud zijn geworden voor traditionele speeltoestellen. Specifieke plaatsen waar tieners mogelijkheden hebben tot spel en activiteit zorgen dat meisjes zich welkom voelen in de ruimte, net zoals skateparken dat doen voor bepaalde jongens.
Faciliteiten die hier bijzonder populair en effectief zijn gebleken:
Sociale zitplaatsen en schuilplaatsen: Meisjes willen zitplaatsen waar ze elkaar kunnen zien, wat vaak ontbreekt op traditionele parkbanken.
Meer speelgroen: meer groen om in te spelen.
Toiletten: Openbare toiletten zijn essentieel voor meisjes, maar worden vaak als problematisch beschouwd vanwege kosten en vandalisme. Het ontbreken van deze faciliteiten kan een grote belemmering vormen voor meisjes om parken te gebruiken en actief te zijn in de buitenlucht.
Buitengyms: Hoewel meisjes de mogelijkheden waarderen die deze bieden, zijn de toestellen soms niet geschikt voor hen en zijn ze vaak ontworpen met volwassen mannen in gedachten.
Avontuurlijk spel en bespeelbaar water. Toestellen die meisjes toelaten om te klimmen of water zijn populair.
Ruimte voor verbeelding en creativiteit
Ruimte voor muziek en dans aan de hand van een podium of tribune zijn populair.
Kleinere gebieden: door meerdere kleinere ruimtes aan te bieden in plaats van één groot gebied, kunnen verschillende groepen de ruimte delen zonder dat één groep de overhand krijgt.
Schommels: Deze worden vaak genoemd als een van de meest gewilde functies in onderzoek, en ze zijn zeer geliefd wanneer ze beschikbaar zijn.
Wandelroutes: wandelen is een populaire activiteit voor meisjes en jonge vrouwen, en paden rond de omtrek van het park worden veiliger ervaren en moedigen meer activiteit aan.
Veiligheid. Verlichting, zitplaatsen met rugbescherming, de aanwezigheid van andere doelgroepen of park personeel,...
Het opnemen van diverse perspectieven, waaronder die van meisjes, resulteert in ontwerpen die beter aansluiten bij de behoeften van de gemeenschap als geheel. Meisjes brengen unieke inzichten en ideeën naar voren die kunnen leiden tot innovatieve en doelgerichte ontwerp oplossingen. Door meisjes te betrekken bij het ontwerpproces kunnen we openbare ruimtes creëren die voor iedereen veilig, toegankelijk en uitnodigend zijn.
Maar om het echt te weten, vraag je het beter zelf tijdens het ontwerptraject. En dat moet op de juiste manier gebeuren.
Het belang van verschillende vormen van participatie binnen stadsontwikkeling kan niet genoeg worden benadrukt. Het is essentieel dat participatieprocessen zorgvuldig worden afgestemd op de diverse doelgroepen die ze willen betrekken.
Het uiteindelijke doel is om tot een gezamenlijke visie en besluitvorming te komen, maar er moet ruimte zijn om verschillende vormen van participatie eerst op zichzelf, en aangepast aan de specifieke behoeften en kenmerken van elke doelgroep, te organiseren.
Als organisatie die participatie organiseert, worden we vaak gevraagd om korte sessies te organiseren om de buurt te betrekken bij ontwikkelingsprojecten. Hoewel deze sessies nuttig kunnen zijn om een breed scala aan meningen en ideeën te verzamelen, kunnen ze beperkt zijn in hun vermogen om diep in te gaan op de echte belangrijke zaken. Bovendien kunnen ze niet altijd de ruimte bieden voor een volledige en gelijke deelname van alle belanghebbenden, met name degenen die minder vaak gehoord worden. Elke doelgroep heeft unieke perspectieven, behoeften en uitdagingen. Het is daarom van cruciaal belang om participatieprocessen op maat te maken voor verfijnde profielen.
Participatie is meer dan alleen maar het organiseren van workshops met post-its, het moet ingebed worden op strategisch niveau om effectief te zijn. Hoewel workshops waardevolle tools zijn om ideeën te genereren en meningen te delen, maken ze slechts deel uit van een uitgebreide participatieaanpak. Op strategisch niveau gaat het om het creëren van een cultuur waarin alle belanghebbenden worden betrokken bij de besluitvorming, vanaf het begin tot het einde van het proces. Dit omvat het gebruik van diverse methoden om ervoor te zorgen dat alle stemmen worden gehoord en dat de beslissingen die worden genomen, echt representatief zijn voor de gemeenschap.
Alleen door participatie op strategisch niveau te benaderen, kunnen we duurzame en innovatieve stadsontwikkeling bevorderen die voldoet aan de behoeften en verwachtingen van alle betrokkenen. Wij pleiten daarom voor doordachte en diepgaande participatietrajecten omdat dit de enige manier is om echt ruimte te maken voor iedereen.
Wie zijn wij?
Tristan Coens
Tristan, mede-oprichter van Making Space, brengt een schat aan ervaring met zich mee als groendeskundige en landschapsarchitect bij de stad Izegem. Zijn betrokkenheid bij de ontwikkeling van de groenvisie en het herontwerpen van de publieke ruimte getuigen van zijn expertise in duurzaam groen en innovatieve vormgeving. Tristan staat bekend om zijn respectvolle benadering van natuurlijke omgevingen en heeft ruime ervaring in het creëren van duurzame speelweefsels en speelnatuur. Zijn talent ligt ook in het naadloos integreren van natuurlijke elementen in ontmoetingsruimtes.
Eline Charles
Eline Charles is een mede-oprichter van Making Space en heeft zich gespecialiseerd in effectieve communicatie, participatieve trajecten en co-creatie. Haar kracht ligt in het helder overbrengen van complexe concepten en het ontwerpen van toegankelijke en realistische participatieve trajecten. Ze zorgt voor inclusie en betrokkenheid van alle belanghebbenden, en streeft naar gezamenlijk gedragen oplossingen die de maatschappij ten goede komen.